Stories of Artisans

ਮੈਂ ਬਰਾਸ ਬੈਂਡ ਦਾ ਮਾਸਟਰ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਬੈਂਡ ਵਾਲੇ ਸਾਜਾਂ (ਬਰਾਸ, ਤੁਰਮ, ਦੇਸ, ਡੋਲ, ਤਬੂਰ ਅਤੇ ਕਲਾਨਡ) ਉੱਤੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਗਾਣੇ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਾਂ । ਜਿਹੜੇ ਸਟੈੱਪ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਆ, ਉਹ ਫੌਜੀ ਬੈਂਡ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਆ। ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ – ਪੱਗ ਵਾਲ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਬੈਂਡ, ਭੰਗੜੇ ਵਾਲੀ ਦਿੱਖ 'ਚ ਫੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੈਂਡ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਬੈਂਡ

80ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕੀਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਹ ਨੈਰੋਬੀ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ 10-11 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ (ਬਾਕੀ ਪਰਿਵਾਰ) ਵੀ ਉੱਥੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਸਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਾਪਿਸ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਣੀ

ਮੈਂ (ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ) ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਪੱਤਰਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਗਾਹਕ ਨੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਕਿਸੇ ਫੈਂਸੀ ਸਟੋਰ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਏਥੋਂ ਨਾਲੋਂ ਚੌਗੁਣੇ ਮੁੱਲ ਉੱਤੇ ਮਿਲਣਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਬਣਵਾ ਲਓ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਲਈ ਗਾਹਕ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਗਾਹਕ ਕੋਈ ਹੈ ਨਹੀਂ

ਮੈਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਨੂੰ 50 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਡੇਢ ਕੁ ਸਾਲ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਿਆ, ਪਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਥੇ ਪੱਕਾ ਈ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਉਮਰ 67 ਸਾਲ ਦੀ ਹੈ

ਪਹਿਲਿਆਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਤੁਰਕੇ ਜਾਣਾ ਤੇ ਕਿਸੇ ਘਰ ਸਾਹਮਣੇ ਬਹਿਕੇ ਬੀਨ ਵਜਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣੀ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਤੇ ਬੁੱਢੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਸੱਪ ਦਿਖਾਉਣ ਨੂੰ ਜਾਂ ਨਿਉਲੇ ਤੇ ਸੱਪ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਖਾਉਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ। ਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰ ਹਟਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦਾਨ ਮੰਗਦੇ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਦੇ ਦਿੰਦੇ

ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਜੀਂਦ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 40 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਚੰਡੀਗ੍ਹੜ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਜੀਂਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖੇਤ ਮਜਦੂਰ ਸਨ ਪਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆਕੇ ਉਹਨਾ ਨੇ ਰਜਾਈਆਂ ਨਗੰਦਣੀਆਂ ਸਿੱਖੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਕੰਮ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੀ ਸੀ

ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ 50 ਸਾਲਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਚਾਹ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਹੋਰ ਕੰਮ ਮੈਥੋਂ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਅਾਪਾਂ ਕਮਾਇਅਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਦੋਨਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲੈਤੀਆਂ। ਸਾਡੇ ਮਾ-ਪਿਉ ਨੇ ਮੁਕਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ

As far as I know, the business was established in around 1919 and officially registered in 1932. It’ll be 100 years next year, I’m the fourth generation running it. Right now, we have 18 different types of sherbets.

ਮਸ਼ੀਨਾ ਕਦੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ। ਇਹ ਸਭ ਮੁਰੰਮਤ ਦਾ ਕੰਮ ਤੇ ਹੱਥੀਂ ਔਜਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਆਖਰੀ ਛੋਹਾਂ ਦੀ ਰੀਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਪੈਂਤੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹਾਂਗਾ।

ਸਾਡਾ ਅਸਲ ਪਿੰਡ ਤਾਂ ਮਹਿਤਪੁਰ ਹੈ, ਨਕੋਦਰ ਕੋਲ਼। ੫੦ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਮਰ ਹੋ ਗਈ ਮੇਰੀ। ਚੌਥੀ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਮੈਂ। ਪੜ੍ਹ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੋਰ ਵੀ ਲੈਂਦਾ, ਪਰ ਭਰਾ ਸਕੂਲੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਕਲਕੱਤੇ ਲੈ ਗਏ; ਡੈਡੀ ਮੇਰੇ ੨੦ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਓਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਮੈਂ ਓਥੇ ਦਸ ਸਾਲ਼ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ, ਤਾਂ ਏਧਰ ਮਲੇਰਕੋਟਲ਼ੇ ਆ ਗਏ

ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਰਜੀ ਸਨ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਅੰਗੀਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਖਾਸ ਅੰਗੀਆਂ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਓਹ ਬਹੁਤ ਕਲਾਤਮਿਕ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਮਾਪ ਸਹੀ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਨਮੂਨਾ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ