Stories of Artisans

ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਸੰਨ ੭੫ 'ਚ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਆਸਟਰੀਆ(ਯੂਰਪੀ ਮੁਲਕ) ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਕਈ ਜਾਣੇ ਸੀ, ਓਥੇ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀਜ਼ਾ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਲਲੀਗਲ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਰਡਰ ਪਾਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਯੁਗੋਸਲਾਵੀਆ ਵਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਪੈਸੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਸੌਖੇ ਵਾਪਿਸ ਆ ਗਏ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹੋਣਾ ਸੀ

ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਵਧੀਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ ਨੇ ਇਹਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਗਲੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਪਲਾਜ਼ਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵੇਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਹ ਕੰਧ ਬਣਵਾ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ

ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਐਸ ਵਕਤ 45 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਐ। 1989 'ਚ ਮੈਂ ਦੱਸਵੀਂ ਕੀਤੀ ਏ ਤੇ 90 ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਮੇਰੀ ਉਮਰ 15-16 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਚੰਗਾ ਸੀ, ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀਗਾ।

ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਖ਼ੈਰਦੀਨ ਏ। ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਏ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਚੌਕੀਦਾਰੇ ਦਾ ਕੰਮ 1947 ਵੇਲੇ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਖੂਹ ਪੁੱਟਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਵੀ ਰਲਿਆ। 1947 ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਲੁੱਟਮਾਰ ਤੇ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਹੋਈ, ਔਰਤਾਂ ਉਧਾਲੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਬਚਪਨ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਆਮ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਙੂ ਗੁਜ਼ਰਿਆ। ਚਾਰ ਭਰਾ ਸੀ ਅਸੀਂ। ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਥਾਣੇਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਦਾ ਐ। ਇੱਕ ਗੁਜ਼ਰ ਗਿਆ। ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਤਿੰਨੇ ਵੱਡੀਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ। ਤਿੰਨੋਂ ਮਾਵਾਂ ਆਲਾ ਪਿਆਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੰਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਰਿੰਦੇ ਸੀ

ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਸਰੁਸਤੀਗੜ੍ਹ ਪਿੰਡ ਦਾ ਗੋਹਾ ਸੁੱਟਦੀ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਿੰਨ ਕੁਇੰਟਲ ਝੋਨਾ ਦੇ ਦੇਣਾ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੋ ਕੁਇੰਟਲ ਕਣਕ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦਾਣੇ ਘੱਟ ਦੇ ਦੇਣੇ ਤਾਂ ਲੜ ਲੁੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਲੈ ਲਈਦੇ ਸੀ

ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ 200 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਇਹ ਦੁਕਾਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਠਠੇਰਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ, ਰਾਜਗੜ੍ਹ ਵਜੀਦਪੁਰ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਆਕੇ ਵਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਗਲੀ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ ਠਠੇਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

It’s our third generation into making Kirtan related musical instruments. My father Surjan Singh, in whose name the firm stands today, started it in 1940, in 1962 after finishing my metric I joined him and now my son has taken hold of everything.

ਮੈਂ ਇਹ ਕੰਮ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਘਰਦੇ ਕੁਝ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸੀ ਪਰ ਵਪਾਰ ਕੁਝ ਖਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਕੰਮ ਮਸਾਂ ਹੀ ਤੁਰਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਘੜੀਸਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੋਈ

We are from Farala. It is a village near Banga (district Nawan Shehar). My father had lived with his maternal grandparents in Doraha near Ludhiana. After my father’s mother passed away, and the stepmother neglected him, his maternal uncles took care of him.

ਹੁਣ ਹੁੱਕਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਘਟ ਗਿਆ, 47 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀ| ਅੱਠ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸੀ ਪਹਿਲਾਂ, ਹੁਣ ਇੱਕ ਵੀ ਹੈਨੀਂ। 47 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 4 ਸਾਲ਼ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ, ਉਹਦੇ ਤੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਸਿੱਖਿਆ। ਦਾਦਾ ਮੇਰਾ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ

ਅਨੰਦਪੁਰ ਰਵਾਇਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਜੁੱਤੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਕਾਰੀਗਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਕਾਰੀਗਰ ਦੌਲਤ ਸਿੰਘ ਸੀ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਵਾਕ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ