ਨੋਦੀਪ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ

ਜਸਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਦਿੱਲੀ

ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੁੰਡਲੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਕੁਮਾਰ ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਕੁਮਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਨੌਦੀਪ ਕੌਰ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੌਦੀਪ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੋਵੇਂ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬਰਬਾਦ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ। 

ਨੌਦੀਪ ਕੌਰ ਇਕ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸੀ। ਹੱਡ–ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਾਮੂਲੀ ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਨੌਦੀਪ ਨੇ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ਼ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਕਿਸਾਨੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਇੱਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਏਕਤਾ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਨੌਦੀਪ ਫਿਰ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲੈਣ ਲਈ ਗਈ। 

ਨੌਦੀਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਕੀ ਕਾਮੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲਈ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ 20-20 ਦਿਨ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਹੜੱਪ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨੌਦੀਪ ਦਾ ਦਰਦ ਬਾਕੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ  ਅਸਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ! ਮਜ਼ਦੂਰ ਜੋ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲਈ ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਥਾਣਿਆਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਹਰ ਸਵੇਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਆਉਂਦੀ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ 14 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 12 ਜਨਵਰੀ ਤੱਕ 600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਮੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਨੌਦੀਪ ਕੌਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਲਗਭਗ 300 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਦਵਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਹੌਂਸਲੇ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪਚਾ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ। ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ–ਧਮਕਾਉਣ ਲਈ ਏਥੇ ਕੁੰਡਲੀ ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਅਲ ਐਸੋਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਨਾਮ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਫੌਜ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਕੰਮ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ, ਹੜਤਾਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨਾ ਬਣਨ ਦੇਣਾ ਹੈ। 28 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਨਿੱਜੀ ਫੌਜ ਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੇਸ ਵੀ ਉਲਟਾ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਕੰਪਨੀਆਂ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਪਣੀਆਂ ਬਕਾਇਆ ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਮਾਲਕਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਮੰਗਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਆ ਗਈ। ਮੋਟੇ ਡੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਝੰਡਾ ਟੰਗਣ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। 

12 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਨੌਦੀਪ, ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲੈਣ ਲਈ ਨਿਕਲੇ। ਕਿਸਾਨੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲੈਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲ ਪਈ, ਉਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ’ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਆਟਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਔਰਤ ਨਾਲ ਇੰਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵੇਖੇ ਤਾਂ ਕੰਪਨੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ 13 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਗਲੀ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਰ ਲਵੋ। ਜਦੋਂ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਧਰਨੇ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿੱਜੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕੁਇਕ ਰਿਸਪੌਂਸ ਟੀਮ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਦਿਹਾੜੀ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਡੇ ਦੱਸ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੱਥੋਪਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਝਗੜਾ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਡਾਂਗਾਂ–ਸੋਟੀਆਂ ਤੱਕ ਆ ਗਈ। 

ਇਸ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੌਦੀਪ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ‘ਤੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ’ਤੇ ਇਰਾਦਾ ਕਤਲ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ, ਦੰਗੇ ਭੜਕਾਉਣ, ਗੈਰ–ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਭਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ, ਜਾਨੋਂ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇਣ, ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਨੌਦੀਪ ਕੌਰ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਹੁਣ ਕਰਨਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੈ। 2 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮਾਨਤ ਪਟੀਸ਼ਨ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਬੁਰਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ 23 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 10 ਦਿਨ ਰਿਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸੋਨੀਪਤ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ 2 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ’ਤੇ ਤੀਜੀ ਡਿਗਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਸਭ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਗੂਆਂ ’ਤੇ ਚੁੱਪੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਗੂਆਂ ’ਤੇ ਚੁੱਪੀ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਇਹ ਚੁੱਪ ਕਦੋਂ ਟੁੱਟੇਗੀ?